Jaskinia Wierzchowska Górna

Jaskinia Wierzchowska Górna to jaskinia na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, na zboczu górnej części Doliny Kluczwody w miejscowości Wierzchowie. Jest drugą pod względem długości jaskinią na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W pobliżu znajduje się Jaskinia Wierzchowska Dolna, znana jako Jaskinia Mamutowa, i Jaskinia Dzika.

Historia

Pierwsze wzmianki o jaskini pochodzą z 1853 roku. W II połowie XIX wieku obszar badany był przez Jana Zawiszę w latach 1871–1873 i Gotfryda Ossowskiego w latach 1884–1886. Badania potwierdziły istnienie osadnictwa w tym regionie już w epoce neolitu . Archeolodzy znaleźli fragmenty naczyń i narzędzi oraz ślady po ogniskach. W namulisku natrafiono m.in. na kości niedźwiedzi jaskiniowych, hien oraz innych zwierząt występujących na tym obszarze w epoce lodowcowej.

W XIX wieku intensywnie rozwijał się ruch turystyczny. Do Ojcowa zjeżdżali kuracjusze, a część z nich chętnie odwiedzała znaną już wówczas Grotę Wierzchowską, która jako jedna z pierwszych jaskiń w Europie została przystosowana do obsługi ruchu turystycznego. 

Współczesność

Dzisiaj Wierzchowska jest najdłuższą przystosowaną do zwiedzania jaskinią w Polsce. Prowadzi przez nią wytyczona, bezpieczna i profesjonalnie oświetlona trasa wiodąca poprzez kręty Przesmyk Długi, Salę z Kotłami i Hotelik do największej komory jaskiniowej, Sali Balowej i dalej do Sali Człowieka Pierwotnego. Można spotkać nietoperze (głównie podkowce małe) oraz pająki: sieciarze jaskiniowe.

Jaskinię można zwiedzać wyłącznie z wykwalifikowanym przewodnikiem. Długość trasy turystycznej wynosi 700 m, czas zwiedzania to ok. 50 min. Możliwe jest zwiedzanie stanowisk archeologicznych (osadnictwo neolityczne).

Jaskinia Wierzchowska na mocy Decyzji RL-op-8311/59/66 Prezydium Wojewódzkiej rady Narodowej w Krakowie z dnia 14.09.1966 r. otrzymała status pomnika przyrody na terenie Jurajskiego Parku Krajobrazowego „Dolinki Podkrakowskie” i stanowi jeden z najciekawszych obiektów znajdujących się na jego terenie.

Jaskinia Nietoperzowa

Jaskinia Nietoperzowa to jaskinia w Dolinie Będkowskiej na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie.

Nazwa jaskini pochodzi od znalezionych tutaj bogatych szczątków kopalnych i współcześnie żyjących  nietoperzy. Jaskinia Nietoperzowa położona jest 447 m nad poziomem morza, o długości 306 m, jest jedną z największych jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej.

Na uwagę zasługuje wodospad naciekowy na początku jaskini, oraz liczne kotły wirowe na stropie w głębszych jej częściach. Historia jaskini sięga pierwszej połowy XIX wieku. W 1841 roku A. Grafowski po zwiedzaniu tej jaskini wspomina o wcześniejszym wybieraniu namuliska używanego jako nawóz. W latach 1872-1879  O. Grube przeprowadził przemysłową eksploatację co w znacznym stopniu zniszczyło pierwotne osady jaskini. Zupełnie przypadkiem natrafił on na 4000 kłów niedźwiedzia jaskiniowego. Jeszcze dziś, przy odrobinie szczęścia, można taki kieł znaleźć.

W 1871 roku pierwsze poszukiwania przeprowadził  hrabia Jan Zawisza, właściciel Doliny Ojcowskiej, znajdując liczne zabytki archeologiczne i kości zwierzęce. W roku 1918, gdy pierwszym prywatnym właścicielem był Antoni Ferdek, przewodnik po Ojcowie, badania w pobliżu wejścia jaskini przeprowadził Leon Kozłowski.

Systematyczne badania archeologiczne zostały podjęte po drugiej wojnie światowej i przeprowadzone przez Waldemara Chmielewskiego w latach 1956-1963. Z punktu widzenia archeologicznego Jaskinia Nietoperzowa znana jest przede wszystkim jako stanowisko górnopaleolityczne datowane na 38 000 lat temu, będące obozowiskiem łowców niedźwiedzia jaskiniowego. Łowcy jerzmanowiccy, będący przedstawicielami grup ludzkich określanych już mianem Homo sapiens (człowiek myślący), byli twórcami odkrytych tu m.in. krzemiennych grotów i oszczepów reprezentujących tak zwaną kulturę jerzmanowicką.

Jaskinia już dwa razy stanowiła scenografię filmów fabularnych. Po raz pierwszy do „Nietoperzowej” ekipa filmowa zawitała w 1995 r., kręcono wtedy „Legendę o św. Mikołaju”. Dwa lata minęły i 5 listopada 1997 roku Jerzy Hoffman nakręcił w jaskini scenę do filmu „Ogniem i mieczem”.

Dojście do jaskini: Z trasy Olkusz – Kraków schodzimy w miejscu, gdzie znajduje się reklama jaskini. Jest to na wschodnim krańcu wsi Jerzmanowice. Sama jaskinia znajduje się w górnej części Doliny Będkowskiej (około 1 km od drogi krajowej nr 94). Jaskinia jest oświetlona i bezpieczna. Możliwy dojazd z Krakowa autobusem MPK nr 210 do przystanku na żądanie "Czajowice", następnie około 10 minut DK 94 do wspomnianej wyżej reklamy.

W pobliżu wejścia do jaskini prowadzi niebieski pieszy Szlak Warowni Jurajskich oraz kilka lokalnych turystycznych szlaków rowerowych.

Jura Krakowsko-Częstochowska i jej magia...

Polska jest piękna i pełna uroku, dla wielu turystów spoza jej granic jest nawet miejscem magicznym i niepowtarzalnym. Są w naszym kraju takie tereny, które swoją niepowtarzalnością pozyskują serca odwiedzających je ludzi. Jednym z takich miejsc jest Jura Krakowsko-Częstochowska, która położona jest na południu Polski i ciągnie się pomiędzy województwem Małopolskim a Śląskim, od Krakowa aż po Częstochowę. Na całym wspomnianym pasie znajdują się niezwykłej urody parki krajobrazowe, narodowe, jaskinie, ostańce wapienne, doliny i lasy. Dodatkowym atutem tego niesamowitego rejonu są zabytki architektury drewnianej i nie tylko! Wszyscy chociaż raz słyszeli o Szlaku Orlich Gniazd, który zaczyna się od Zamku na Wawelu w Krakowie a kończy na Jasnogórskim Klasztorze w Częstochowie. Na szlaku, w samym jego sercu - i tym samym w sercu Jury Krakowsko-Częstochowskiej - pysznią się jedne z najpiękniejszych w Europie ruin zamkowych - Zamek w Ogrodzieńcu.
Ogrodzieniecki Zamek przyciąga turystów z Polski i spoza jej granic już od wielu lat, dzięki bogatej ofercie możliwości spędzenia wolnego czasu bezpośrednio na zamku jak i w jego najbliższej okolicy. Fantastyczne hotele, restauracje, ośrodki wypoczynkowe, parki rozrywki i agroturystyka sprawiają, że w sercu Jury Krakowsko-Częstochowskiej każdy znajdzie coś dla siebie i każdy może spędzić swój wolny czas w wyjątkowy sposób.

Pustynia Błędowska

Pustynia Błędowska to największy obszar lotnych piasków w Polsce (około 33 km²) leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej.

Jego obszar zaczyna się od Błędowa na zachodzie do gminy Klucze na wschodzie. Granicą północną pustyni jest wieś Chechło, a na południu graniczy ona z dużym obszarem leśnym. Długość pustyni to niecałe 10 km, a szerokość do 4 km. Średnia miąższość piasków to 40 m. Maksymalna miąższość wynosi 70 m. Przez pustynię, ze wschodu na zachód, przepływa rzeka Biała Przemsza. Od najmłodszych lat XX wieku pustynia wykorzystywana była jako poligon. Jest to atrakcyjny teren wędrówek pieszych oraz konnych: Błędów połączony jest z Kluczami żółtym „Szlakiem Pustynnym”. Miejscowości te łączy także pomarańczowy szlak jeździecki – „Transjurajski Szlak Konny”, z odnogą w stronę Chechła. 

Rozwój, zarastanie i ochrona pustyni

Pustynia jest pochodzenia antropogenicznego. W wyniku działalności okolicznych mieszkańców na terenie pustyni poziom wód gruntowych opadł do tego stopnia, że rośliny nie mogły się rozwijać. Przez wycinkę lasów na potrzeby górnictwa i hutnictwa zostało odsłonięte ok. 150 km² piasków (miąższość piasku dochodzi do 60 m). Pozostałości tej tzw. Dużej Pustyni Błędowskiej to już niemal całkowicie zarośnięta Pustynia Starczynowska na zachód od Olkusza oraz Dziadowskie Morze koło Boru Biskupiego w okolicach Bukowna. Według legend pustynia miała powstać z rozsypanego przez diabła piasku, którym chciał on zasypać olkuską kopalnię srebra. Na Pustyni Błędowskiej zdarzało się dawniej zjawisko fatamorgany. W latach 50. część pustyni zaorano i obsadzono wierzbą ostrolistną oraz sosną. W połączeniu z pyłami przemysłowymi GOP-u i podnoszeniem się poziomu wód, spowodowało to zmniejszenie powierzchni odkrytych piasków. Część południowa pustyni jest już niemal całkowicie zarośnięta a część północna, w okolicach Chechła, jest wciąż terenem w dużej mierze odsłoniętym. Obecnie podejmuje się działanie mające na celu uchronienie tego unikalnego obszaru poprzez karczowanie sukcesywnie zarastających drzew. W 2010 rozpoczął się program „Ochrona mozaiki siedlisk przyrodniczych w zlewni rzeki Białej Przemszy” realizowany przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, w ramach którego przez pustynię zostanie wyznaczona ścieżka przyrodnicza o długości 12 km, odkrzewione oraz oczyszczone z niewybuchów zostanie 56 ha, usunięty zostanie muł z 10 ha Bagien Błędowskich i Stawu Jandy. Na pustyni prowadzony będzie także wypas zwierząt, co ma zapobiegać jej zarastaniu. W 2013 roku pustynia została zamknięta dla zwiedzających, ze względu na prowadzone działania mające odnowić jej piaszczyste tereny. Ponowne otwarcie planowane było na wiosnę 2014, a zakończenie projektu "Czynna ochrona kompleksu priorytetowych siedlisk napiaskowych na Pustyni Błędowskiej" miało nastąpić w listopadzie 2014. Wartość projektu wynosi 9 mln zł, z czego 50% finansowane jest z programu Life+, ze środków Unii Europejskiej, 45% ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, 5% jest wkładem gminy Klucze.

Turystyka

Jest to atrakcyjny teren wędrówek pieszych oraz konnych: Błędów połączony jest z Kluczami żółtym „Szlakiem Pustynnym”. Miejscowości te łączy także pomarańczowy szlak jeździecki – „Transjurajski Szlak Konny”, z odnogą w stronę Chechła (przez bród na Białej Przemszy), obecnie zamkniętą na skutek interwencji MON. Promocją i ochroną Pustyni zajmuje się stowarzyszenie Polska Sahara.

Teren Pustyni Błędowskiej był także wykorzystywany jako poligon wojskowy.

W czasie I wojny światowej ćwiczył tu batalion uzupełniający piechoty legionowej z Częstochowy. Stacjonując w Chechle od 11 do 15 listopada 1914 roku przez trzy dni ćwiczył intensywnie ostre strzelania. Były to jedyne ćwiczenia całego batalionu przed bitwą pod Krzywopłotami. W okresie międzywojennym pustynię wykorzystywała do ćwiczeń piechota i artyleria armii Kraków oraz lotnicy z 2 pułku lotniczego z Krakowa. Hitlerowcy przekształcili całą pustynię w doświadczalny poligon lotniczy bazy Udetfeld pod Siewierzem. Luftwaffe wypróbowywała tu różne rodzaje broni m.in. wojenne pociski latające (V1), pociski rakietowe (WGR), bomby kasetowe itp. Z tego okresu, na południowej części pustyni, można zobaczyć żelbetowy schron obserwacyjny (zdjęcie obok) oraz murowany schron na Dąbrówce . Baza na Czubatce została wysadzona w powietrze przed ewakuacją załogi niemieckiej.

Także po wyzwoleniu pustynia wykorzystywana jest przez wojsko już od 1946 roku. Pierwsza była piechota ze środkami wsparcia, a po wywłaszczeniu w 1948 roku również lotnictwo myśliwskie. W tym okresie powstało stanowisko dowodzenia na Czubatce w Kluczach i schron obserwacyjny nad Białą Przemszą .

Po wypadku jaki miał miejsce 31.03.1979 r., w którym śmierć poniosło czterech chłopców od wybuchu bomby lotniczej, pustynia wykorzystywana jest częściowo jedynie jako pole zrzutów spadochroniarzy.